De heer Elias Brouwer stelt zich voor en vertelt dat hij is geboren op 19 juli 1924 te Holte een destijds nauwelijks ontgonnen streek (met bouwland, hoogveen en heidevelden) tussen…

De heer Elias Brouwer stelt zich voor en vertelt dat hij is geboren op 19 juli 1924 te Holte een destijds nauwelijks ontgonnen streek (met bouwland, hoogveen en heidevelden) tussen Wedde en Onstwedde. Hij groeide op in een arbeidersgezin met 13 kinderen. Het gezin had het niet breed. Zijn vader verdiende de kost met uiteenlopende werkzaamheden onder meer als boerenknecht.

De heer Brouwer vertelt dat hij in een arbeidershuisje opgroeide in het (heide)veld. Aanvankelijk was het een keet / noodwoning die zijn vader na zijn huwelijk had gebouwd op een s…

De heer Brouwer vertelt dat hij in een arbeidershuisje opgroeide in het (heide)veld. Aanvankelijk was het een keet / noodwoning die zijn vader na zijn huwelijk had gebouwd op een stuk heidegrond dat hij had gekocht. Woeste grond was niet zo duur en in dit gebied nog in overvloed aanwezig, afgewisseld met hier en daar percelen landbouwgrond dat in bezit was van kleine boeren. Er werd ook veel turf gegraven in het gebied rond Holte. Vader Brouwer kocht ook een stuk hoogveen om te ontginnen en turf te steken. Het turf steken nam een aanvang in het voorjaar. De kinderen hielpen op zaterdag mee met het uitstallen van de turf zodat het kon het drogen. Als de turf zomers droog was geworden werd het naar huis gebracht met, van boeren geleende, paard en wagens. Het hoogveen was soms bijna twee meter hoog. De bovenste laag (heide en andere begroeiing) van het hoogveen werd afgeplagd. De dieper gelegen turf was van betere kwaliteit dan de eerste laag. Men groef door tot de onder het veen gelegen zandlaag bereikt werd. De turf moest regelmatig gekeerd worden tijdens het droogproces. Thuis werd de wintervoorraad turf bij de woning opgestapeld en los in huis gelegd. Later werd naast turf ook wel (duurdere) steenkool gestookt. Sommige gezinnen waren te armlastig voor een afdoende voorraad turf en kregen vaak wat turven toegestopt.

Tijdens zijn jeugd was er thuis nooit gebrek aan brandstof of voedsel vertelt de heer Brouwer. Er werden ook altijd een paar varkens gehouden voor de slacht. In een groentetuin bij…

Tijdens zijn jeugd was er thuis nooit gebrek aan brandstof of voedsel vertelt de heer Brouwer. Er werden ook altijd een paar varkens gehouden voor de slacht. In een groentetuin bij huis verbouwde het gezin bonen, boerenkool, wortels en aardappels. Groenten als spinazie en andijvie waren er niet in de jeugd van de heer Brouwer. De kinderen liepen in een groepje door de natuur en over de heide naar school. De dichtst bij zijnde buren woonden zo'n 0,5-1 km verderop. Thuis, met dertien kinderen, was het een drukte van belang. Moeder bereidde de maaltijden voor het hele gezin en per dag ging er al snel een kleine wasketel aardappelen doorheen. Toen de jongste kinderen werden geboren gingen de oudste al weer het huis uit. Overal waar mogelijk was slaapruimte (bedsteden) afgetimmerd, zelfs in de schuur (overigens wel gescheiden van de dieren). Elias Brouwer sliep samen met een jongere en een oudere broer in een ruimte.

Iedereen die kon moest een bijdrage leveren in de huishouding en andere werkzaamheden vertelt Brouwer. In de vrije tijd speelden de kinderen Brouwer in de natuur en deden onder mee…

Iedereen die kon moest een bijdrage leveren in de huishouding en andere werkzaamheden vertelt Brouwer. In de vrije tijd speelden de kinderen Brouwer in de natuur en deden onder meer verstoppertje op de heide. Een tijd van armoede, maar een mooie tijd vindt Brouwer. Heel anders dan vandaag. Mensen kenden elkaar en hielpen elkaar belangeloos als er nood of ziekte was.

De heer Brouwer vertelt over de huisslacht. Een groot gezin zoals dat van de familie Brouwer hield ongeveer drie tot vijf varkens om vet te mesten voor de slacht. De slacht vond pl…

De heer Brouwer vertelt over de huisslacht. Een groot gezin zoals dat van de familie Brouwer hield ongeveer drie tot vijf varkens om vet te mesten voor de slacht. De slacht vond plaats in november en werd uitgevoerd door de huisslachter die op afspraak, na zijn reguliere werk, thuis langs kwam. Als het varken was geslacht (en het bloed was opgevangen voor de bloedworst) werd het dier op een ladder gebonden en werd er een borrel gedronken. De volgende dag werd het varken "afgehaald" dwz in stukken opgedeeld. Spek en hammen werden ingezouten ten gunste van de houdbaarheid en er werd worst gedraaid. Elke dag werd er spek verwerkt in de maaltijd. Het vlees van het geslachte varken werd aanvankelijk niet gekeurd; later kwam er een keurmeester langs voorafgaand aan het "afhalen" vertelt Brouwer. Er was nooit gebrek aan voedsel thuis en bezoek kon altijd mee eten.

De heer Brouwer vertelt dat zijn vader naast zijn verdiensten als landarbeider later ook extra varkens is gaan mesten voor de verkoop. Ook nam hij toen een paar melkkoeien voor de …

De heer Brouwer vertelt dat zijn vader naast zijn verdiensten als landarbeider later ook extra varkens is gaan mesten voor de verkoop. Ook nam hij toen een paar melkkoeien voor de verkoop van melk. Toen Elias Brouwer nog naar de lagere school ging verdiende zijn vader 's winters bij met de jacht (bij nacht en ontij) op mollen, bunzings en wezels. Een jongere broer van Elias ging vaak mee. De afgestroopte en gedroogde vacht van deze dieren leverde een aardig bedrag op. Ook konijnenvellen waren handelswaar. De bontdieren werden meestal opgespoord door afdrukken op (verse) sneeuw te volgen. Er werden vallen gezet (bij o.a. duikers) en de dieren werden gevangen bij strobulten in het veld. Ook het vangen van dieren mbv een haak(?) op een wandelstok die in een gang van een hol werd gestoken was een beproefde methode. Geen ongevaarlijke bezigheid.

De arbeiderskinderen gingen lopend, op klompen, naar school. Een gebarsten klomp werd gemaakt mbv een ijzeren band. Klompen werden pas weggegooid als ze helemaal versleten waren. O…

De arbeiderskinderen gingen lopend, op klompen, naar school. Een gebarsten klomp werd gemaakt mbv een ijzeren band. Klompen werden pas weggegooid als ze helemaal versleten waren. Op de (christelijke) lagere school waar hij naar toe ging was er nauwelijks standsverschil herinnert Brouwer zich. Op openbare scholen was het allemaal anders volgens Brouwer. Thuis zat het gezin Brouwer aan tafel rond een grote pot, met daarin een opscheplepel, te eten. Alleen voor de kleinsten werd opgeschept, de rest moest zichzelf bedienen. Zelden was het gezin compleet aan tafel. In de oogsttijd kregen de kinderen op aanvraag landbouwverlof. Ze hadden dan tijdens de aardappeloogst vrij van school zodat ze konden helpen met aardappels rooien. Vader Brouwer, moeder en de kinderen gingen in een ploeg aardappels krabben op het land bij een boer. De aardappelplanten werden eerst losgemaakt en opgeschud met een vork. Vader deed drie rijen tegelijk, de kinderen meestal twee waarbij vader vaak een beetje meehielp zodat ze niet achterop raakten. Toen Elias Brouwer, net van school, aan het werk was bij een boer verdiende hij drie gulden per week, waarvan hij een kwartje zakgeld overhield na afdracht van kostgeld. Het was belangrijk dat er een financiële reserve was aan het begin van de winter, zodat rekeningen en schulden betaald konden worden en het gezin de winter door kon komen. De inkomsten van de kinderen konden dan ook niet gemist worden. De kinderen hielpen zaterdags ook vaak en in de vakantie werkten ze bijvoorbeeld in de tuin of verwerkten de bonenoogst.

De heer Brouwer vertelt dat hij in de beperkte tijd die naast school en werk overbleef in de natuur ronddwaalde en af en toe kattenkwaad uithaalde. Hij was een gemiddelde leerling …

De heer Brouwer vertelt dat hij in de beperkte tijd die naast school en werk overbleef in de natuur ronddwaalde en af en toe kattenkwaad uithaalde. Hij was een gemiddelde leerling op de lagere school. Hij had geen tijd om na te denken wat hij later wilde worden. Toen hij van school af was ging hij eerst helpen in de tuin en bij de aardappeloogst. Tegen de winter ging hij werken bij een boer als stalknecht. Na 23 maanden Arbeitseinsatz ging hij, na terugkomst uit Duitsland, als landarbeider werken bij deze boer. Na zijn huwelijk werd hij vaste arbeider bij de schoonzoon van zijn oude baas. Bij deze boer werkte hij tien jaar. Vervolgens werkte hij her en der een tijd (waterwerken, de bouw, groenvoorziening) totdat hij op zijn eenenzestigste met de VUT ging. De heer Brouwer kijkt met tevredenheid terug op een werkzaam leven.