De heer Cor van Dam stelt zich voor en vertelt dat hij is geboren op 18 september 1922 in Den Bommel op Goeree-Overflakkee en opgroeide in Ooltgensplaat. Zijn vader was boer maar had geen paarden. Cor van Dam werkte vanaf zijn veertiende (toen hij de lagere school had doorlopen) bij zijn vader en bij een andere boer (in Achthuizen) zodat hij ook met paarden kon werken. Ooltgensplaat was een vestingdorp en tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen vele gezinnen, waaronder het gezin Van Dam, in het schootsveld te liggen van de vijf- tot zeshonderd op fort Prins Frederik gelegerde Duitse militairen. De burgemeester kreeg opdracht over te gaan tot evacuatie. De familie Van Dam werd, samen met eenentwintig andere gezinnen uit Ooltgensplaat en Den Bommel, geëvacueerd naar Warffum. De gezinnen werden vervoerd per tram naar Rotterdam, per trein naar Groningen en per bus naar Warffum. Onderweg werden ze hun bestemming gewaar. De schamele bagage van de evacuees was vooraf ingescheept in Ooltgensplaat, maar kwam pas twee maand later, deels incompleet, in Warffum aan. De heer Van Dam vertelt dat de burgemeester vanaf de tramdijk toe zag op de evacuatie. Hij sprak de mensen moed in en probeerde hen gerust te stellen samen met de dominee. Eerst vertrokken de ouderen, later bezitlozen, en tenslotte mensen die land. in hun bezit hadden. Een emotioneel gebeuren.

In Warffum volgde een warm onthaal door de inwoners bij café Bakker vertelt de heer Van Dam. De evacuees kregen snert. Een dominee ging voor in gebed. Een evacuee stond erop dat hij het dankwoord mocht uitspreken na de maaltijd. De veel jongere broer van de heer Van Dam zag voor het eerst roggebrood dat hij aan zag voor zoete koek. Elk geëvacueerd gezin werd door een kind met een huissleutel naar de woning gebracht waar het werd onder gebracht. De meeste gezinnen hoefden niet in te wonen en kregen de beschikking over een eigen woning die door een plaatselijk gezin beschikbaar was gesteld. Dit gezin had tijdelijk elders onderdak gezocht, bijvoorbeeld bij familie. Het gezin Van Dam werd gehuisvest in de ruime woning van de weduwe Van der Tuuk die bij haar dochter in Usquert was ingetrokken. Bij aankomst was er soep, suiker en brood voorradig herinnert de heer Van Dam zich. Het gezin Van Dam bestond, naast de ouders, uit zeven kinderen. Cor van Dam was het oudste kind en woonde niet meer thuis. Hij was de laatste tweeëneenhalf jaar van de oorlog werkzaam in de Noordoostpolder, die toen in cultuur werd gebracht, en had tijdelijk verlof gekregen van de kampcommandant om te helpen bij de evacuatie. Voor de evacuees uit Den Bommel was de heer Holleman vertrouwensman en voor de evacuees uit Ooltgensplaat Leen van Dam (de vader van Cor).

De heer Van Dam vertelt dat zijn vader vrijwel alles achter moest laten bij de evacuatie. De varkens die hij mestte liet hij de polder in lopen. De oogst was verloren en de Duitsers staken de dijk door waardoor het zoute water de landbouwgrond bedierf. Afkomstig uit een landbouwgebied voelde het gezin Van Dam zich snel thuis in Warffum. Vader huurde in totaal eenentwintig hectare landbouwgrond bij verschillende boeren (die de heer Van Dam opsomt). Hij ging niet in op aanbiedingen van boeren om bij hen als boerenknecht te komen werken. De Groningse taal was in het begin lastig te begrijpen vertelt de heer Van Dam. De melkboer die karnemelk (“soep’n”) aanbood werd niet begrepen. De ouders van Van Dam leerden geen Gronings meer tijdens de evacuatie. Cor van Dam ging na zijn verlof terug naar de Noordoostpolder en bleef daar nog twee jaar. De Duitsers zagen de aanwezigheid van jongens als Van Dam in de Noordoostpolder door de vingers omdat de Noordoostpolder een belangrijke bijdrage leverde aan de graanvoorziening. Zo ontkwam hij aan de Arbeitseinsatz. Toen de oorlog voorbij was gingen de ouders van Van Dam weer terug naar Ooltgensplaat. Zoon Cor zorgde voor de laatste oogst die het gehuurde land in Warffum had opgeleverd (wortels en uien). Daarna ging hij uiteindelijk samen met zijn vriendin Martje uit Warffum naar zijn ouders in Ooltgensplaat want zijn vader had hem nodig voor werkzaamheden op het land. Zijn vriendin kon niet wennen in Ooltgensplaat. Bij hoog tij liep het zeewater door het dorp tot haar ontzetting en na anderhalf jaar gingen Cor van Dam en zijn vriendin terug naar Warffum. Hij trok in bij de moeder van zijn vriendin, een weduwe, en haar broer en leerde Gronings spreken. Ook raakte hij gewend aan het eten (vaak stampot i.p.v. aardappelen met groente en veel zout). Hij adviseerde evacuee Jaap Holleman om zijn tongval te veranderen zodat hij het Gronings sneller onder de knie zou krijgen.

Enkele individuele evacuees zijn uiteindelijk in Warffum gebleven vertelt de heer Van Dam. Hij noemt een paar namen (Jaap Holleman, Jan Donkersloot en zijn zus). Geëvacueerde gezinnen zijn weer terug gegaan naar Den Bommel en Ooltgensplaat. De heer Van Dam kreeg ook verlof om mee te helpen met de verhuizing van het gezin Van Dam terug naar Ooltgensplaat. Bij terugkomst bleken de jute zakken met maïskolven die zijn vader zolang op zolder had gelegd te zijn opgevreten door de ratten. In Warffum huurde de heer Van Dam eerst wat land bij een boer (dhr Goldhoorn) waarop hij witlof en uien verbouwde. Met iemand anders huurde hij bij deze boer een paar hectare landbouwgrond voor de verbouw van aardappelen. Op den duur mocht hij op het gehuurde land alleen nog aardappelen verbouwen. Ook werkte hij in totaal zes jaar als landarbeider bij boer Goldhoorn. Met de opkomst van de mechanisatie, toen het werk snel minder werd, liet hij zich omscholen tot medewerker bij de PTT. Hij kreeg les van oud PTT’ers.

De heer Van Dam vertelt dat hij bij de PTT in de buitendienst kwam te werken. Hij installeerde, controleerde en repareerde telefoonpalen en bijbehorende bedrading en isolatoren met een groep van vijfendertig man. Later werd dit bovengrondse stelsel afgebroken en vervangen door ondergrondse telefoonkabels legt hij uit. Dit omschalingsproces is in de jaren zestig voltooid. In het begin moest hij nogal wennen aan zijn nieuwe werk, maar uiteindelijk ging hij het wel leuk vinden. Bovendien werkte hij nog steeds in de open lucht. Warffum was op het gebied van telefonie de laatste dienstkring in heel Nederland die is geautomatiseerd vertelt de heer Van Dam. Toen dit proces was voltooid zaten hij en zijn collega’s zonder werk. Vroeger had ieder dorp een telefooncentrale legt de heer Van Dam uit. Hier verbond het personeel (meestal jongedames) de ene abonnee handmatig door naar de andere abonnee door de ene kabel met de andere te verbinden en vervolgens het aangevraagde nummer op te bellen zodat de abonnees met elkaar konden telefoneren. Later werd dit proces geautomatiseerd en werden de toestellen met alleen een hoorn (die, nadat de abonnee aan een slinger had gedraaid en er een belletje was afgegaan bij de centrale, de abonnee in staat stelden met de centrale te spreken om de gewenste verbinding kenbaar te maken) vervangen door toestellen met een draaischijf met cijfers. Bij deze nieuwe toestellen moest de abonnee zelf een nummer draaien nadat hij een kiestoon had gehoord. De heer Van Dam vertelt dat hij een keer bij een oudere vrouw was die hier maar niet aan kon wennen. Ook vertelt hij dat hij tijdens de lunch met collega’s in de centraalpost voor honderd abonnees in Garsthuizen (bij de familie Hulst) een keer de plaats van de telefoniste overnam omdat die het te druk had. Een abonnee moest toen later terug bellen omdat hij normaal aan een naam genoeg had maar nu een nummer moest weten. Personeel in een centrale moest een eed afleggen bij de PTT.

Meestal had een gemeente één centraalpost vertelt de heer Van Dam. Voor de boeren in de polder boven Warffum was nog een centraalpost voor maar zes abonnees. De heer Van Dam vertelt hoe de groep waarmee hij werkte een nieuwe route aanlegde naar de hoofdroute voor een telefoonverbinding van een nieuwe abonnee (gaten graven, palen opzetten, dwarsarmen met isolatoren eraan bevestigen, koperdraden opspannen, bij de nieuwe abonnee een inductortoestel aansluiten en op de centraalpost een draadje trekken naar de verdeelkast waarna kon worden getelefoneerd). Hij legt uit dat de hoofdroute met een speciale aansluitkast was verbonden met de centraalpost. De telefoonnummers bestonden maar uit één of twee cijfers. Op de centraalpost waren zgn zesdubbels (voor zes abonnees), twintig dubbels, vijftig dubbels en honderd dubbels. Met zgn manchetten konden tweehonderd abonnees bediend worden. De eerste centraalpost in de provincie Groningen stond in de stad Groningen vertelt de heer Van Dam in de jaren tachtig (1883?) van de negentiende eeuw en was gevestigd bovenin een groot vierkant vrijstaand pand aan Tussen beide Markten. De heer Van Dam legt uit wat een inductor toestel is en hoe zo’n toestel werkt (draaien aan de slinger van de inductor waarna de verbinding met de centraalpost tot stand komt. Bellen gebeurde mbv wisselstroom uit de inductor en praten mbv gelijkstroom uit droge batterijen in het toestel).

De heer Van Dam vertelt dat er wellicht zo’n honderd mensen een telefoonaansluiting hadden in Warffum toen hij begon te werken bij de PTT. Toen de telefonie werd geautomatiseerd en de kabels ondergronds gingen wilde plots iedereen een telefoon herinnert hij zich. Alle dagen was hij bezig met het aansluiten van nieuwe abonnees. Toen er nog telefoonpalen werden gebruikt stond aan doorgaande wegen en langs spoorlijnen om de vijftig / vijfenvijftig meter een paal. Op een hoofdroute en interlokale routes zaten wel vierentwintig dikke dubbeldraden. De draden bij inductor waren dubbel zodat een gesprek tweezijdig kon verlopen. In het begin dat de heer Van dam bij de PTT werkte hadden alleen rijkere mensen een telefoon. De meeste boeren hadden een telefoon. In dorpen belden buren zonder telefoon ook regelmatig tegen vergoeding bij een abonnee. De familie Bakker had een centraalpost voor zes boeren uit de polder boven Warffum die abonnee waren. Twee van deze boeren gebruikten dezelfde telefoondraad en hadden een zgn x en y aansluiting. Nadeel was hierbij dat de buurman mee kon luisteren. Als een familie een centraalpost in huis had stond deze meestal in de woonkamer of een afgeschermd kamertje. Als het belletje ging en het klepje viel kwam de telefoniste in actie om de gewenste verbinding tot stand te brengen mbv van een kabel / koord met twee pluggen. Gewichten aan de koorden zorgden ervoor dat de boel niet in de war kwam. De koorden hingen recht onder de post op een rij. Op den duur sleten de koorden door de gewichten die eraan hingen en moesten ze worden vervangen.

Na acht of negen uur ’s avonds kon je niet meer bellen omdat de centraalpost dan niet bezet was. ’s Ochtends kon er weer gebeld worden om een uur of zeven / acht. Vooral boeren, die vroeg opstonden, maakten daar gebruik van. Bij slecht weer raakten telefoonverbindingen vaak verstoord. Door harde wind raakten bijvoorbeeld draden in de war. De heer Van Dam en zijn collega’s gingen dan op de fiets of met de auto langs de routes en herstelden het euvel met een bamboestok of zelfs door met een baksteen naar de draden te gooien. Soms moesten ze in de palen klimmen voor herstelwerkzaamheden bijvoorbeeld om draden weer strak te trekken. Hierbij stond één man in het veld om te kijken of de draden strak genoeg werden getrokken. De heer Van Dam vertelt dat een collega die deze taak had een keer van achteren een beuk van een ram kreeg. Bij onweer mochten ze niet in de palen klimmen vanwege gevaar voor blikseminslag. Bij abonnees (zeker op boerderijen) was altijd een kastje met twee patronen gevuld met edelgassen geïnstalleerd voor brandbeveiliging bij eventuele blikseminslag op de telefoondraden. De centrale in de stad Groningen aan Tussen beide Markten werd in het begin niet bediend tijdens onweer vertelt de heer Van Dam. Later werden zekeringen ingebouwd bij de centrale om het gevaar van blikseminslag te bezweren.

In Noord Groningen was een bovengrondse telefoonroute van Zoutkamp via Oudeschip naar Loppersum / Garrelsweer vertelt de heer Van Dam. Deze hele route viel onder de dienstkring Warffum. Het team van de PTT dat deze route onderhield telde zesendertig man en werd aangestuurd door een werkverdeler. Het team werd opgedeeld in groepjes van drie tot vijf man waarbij er één de leiding had. Voor werkzaamheden aan de route verplaatsten de mannen zich per fiets waarbij een gereedschapskist en een rol draad werden meegenomen. De mannen kregen een kilometervergoeding van de PTT. ’s Winters kon het soms bar koud zijn tijdens het werk wat de productiviteit niet ten goede kwam. Op werkbriefjes vulden de mannen in wat ze die dag aan werkzaamheden hadden verricht. In het begin werkte de heer Van Dam bij nieuwbouwprojecten en deed de aansluitingen bij nieuw te bouwen huizen. Hij kwam zo te weten dat bouwvakkers veel verdienden, meer dan PTT’ers als hij. Hij dacht er serieus over bouwvakker te worden maar zijn vrouw hield hem van dit plan af. Hiervoor is hij haar nog dankbaar, want later bleek dat een groot deel van het loon van de bouwvakkers bestond uit toeslagen die al vrij snel werden geschrapt. Het loon bij de PTT bleek toen helemaal niet zo slecht en bovendien had hij een aardig pensioen.

Met de aanleg van ondergrondse telefoonkabels werden de telefoonpalen overbodig vertelt de heer Van Dam. In 1962 / 1963 waren alle palenroutes opgeruimd in Warffum en de PTT was hiermee van inductor naar automatische telefonie overgeschakeld. Het werk van de heer Van Dam voor de PTT in Warffum was hiermee overbodig geworden en hij werd overgeplaatst naar de PTT in de stad Groningen. Daar ging hij bedrijfstelefoons / huistelefoons aanleggen voor bedrijven als bijvoorbeeld V&D. Hij werkte met zo’n tien tot twaalf collega’s met wie hij erg goed kon opschieten. Hij legt uit hoe de installatie van bedrijfstelefoons / huistelefoons in zijn werk ging. De dames die op de centraalposten in Warffum werkten gingen na de automatisering ook in de stad Groningen werken voor de PTT. Alle kleinere centraalposten werden opgeruimd en het materiaal werd verbrand en het koper verkocht. Met name oudere mensen moesten wennen aan de nieuwe (bakelieten) automatische toestellen met draaischijf. In de jaren vijftig had de PTT in Warffum de handen vol met het aansluiten van nieuwe abonnees en het verzorgen van de draadomroep. De draden van de draadomroep stoorden regelmatig op de telefoonverbinding. De heer Van Dam legt uit hoe een aansluiting van een nieuwe abonnee technisch werd geregeld met ondergrondse kabels. De buitendienst van de PTT, waar de heer Van Dam onder viel, was belast met het opruimen van de overbodige telefoonpalen. Veel palen werden verkocht aan boeren die ze her gebruikten voor bijvoorbeeld de aanleg van een zoldervloer of een dam. De palen waren goedkoop te verkrijgen en vaak deden de heer Van Dam en zijn collega’s wat bij de prijs op zodat ze zelf een extraatje overhielden. Het landschap werd kaler toen de palen waren verdwenen, maar de milieubeweging was hier blij mee volgens de heer Van Dam.

Het opruimen van de centraalposten was van invloed op het sociale leven. Op een centraalpost konden mensen die geen telefoon hadden bellen, vertelt de heer Van Dam. Boven het toestel hing een bord met de tekst: “spreek niet te snel, maar wel duidelijk”. In het begin konden abonnees alleen naar buiten bellen met een automatisch toestel door eerst een nul te draaien. Dan werden ze verbonden naar de grote telefooncentrale in Warffum. Toen deze centrale werd overgezet op de hoofdkabel was dit niet meer nodig. De heer Van Dam vertelt dat hij een keer een mannelijke collega beledigde tijdens automatiseringswerkzaamheden als gevolg van diens hoge stemgeluid. De heer Van Dam dacht dat hij een vrouw aan de lijn had. ’s Nachts zat er in deze periode minder personeel op de centrale in Warffum dan overdag vertelt hij. Nieuw personeel van de PTT moest altijd een eed afleggen om te garanderen dat gevoelige informatie niet werd verspreid. Iemand die geen verklaring van goed gedrag kon overleggen kon niet in dienst treden bij de PTT. Later zijn deze regels versoepeld.

De heer Van Dam vertelt dat hij vijftien jaar heeft gewerkt bij de buitendienst van de PTT in Warffum. Daarna heeft hij nog vijftien jaar in de stad Groningen gewerkt voor de PTT bij de afdeling bedrijfstelefonie. De heer van Dam hoorde bij de ploeg die de bekabeling verzorgde. Een andere ploeg installeerde de automaat bij het bedrijf. Deze huisautomaten werden bediend door een telefoniste en stonden bijvoorbeeld ook in bejaardentehuizen zoals “Bernlef” in de stad Groningen. In de jaren dertig van de twintigste eeuw, vertelt de heer Van Dam, was het nog behoorlijk moeilijk om abonnees te werven en deur aan deur werden potentiele klanten persoonlijk benaderd. Veel mensen vonden een telefoonaansluiting destijds te duur. Pas in de loop van de jaren vijftig begon het aantal abonnees snel te stijgen. De heer Van Dam zelf had jaren lang geen telefoonaansluiting en belde altijd gratis op het werk. Hij vond de PTT altijd een goede werkgever. Hij werkte er met plezier, had fijne collega’s en heeft er een pensioen kunnen opbouwen. Soms kwam hij bij klanten die hem minder bevielen. Zo waren ze eens bij een boer aan het werk die hen op de deel liet schaften en hen twee gevulde melkkokers mee gaf. Zijn arbeiders gaf hij niets. Een collega van de heer Van Dam protesteerde hier tegen. Een PTT’er had aanzien in die tijd, vertelt de heer Van Dam, vergelijkbaar met de status van een middenstander.

De heer Van Dam vertelt enkele anekdotes. Zijn zwager, die ook bij de PTT werkte, ging een keer naar een kleine centraalpost in Oudeschip i.v.m. een storing. Het bleek dat de telefoniste de kop van de microfoon had los gedraaid zodat deze kon dienen als hulpmiddel bij het kousen stoppen. Bij een boer scheet een koe een keer in de broodtrommel en over een collega heen tijdens de schaft op de deel. Een collega bleef een keer een half uur in een telefoonpaal zitten nadat hij straatzanger Jan de Roos kwaad had gemaakt en niet meer naar beneden durfde te komen omdat De Roos hem stond op te wachten. Tijdens werkzaamheden in een PTT tentje in Zijldijk warmden collega’s tijdens overuren een blik snert op in het blik. De snert bleek bedorven en de PTT’ers raakten aan de diarree. Een kroegbaas in Zijldijk beloofde zijn huishoudster dat hij zou stoppen met drinken als zij zijn hengst op en neer zou laten lopen voor het groepje PTT’ers dat er aan het werk was hetgeen zij per direct deed. Tenslotte vertelt de heer Van Dam aan de hand van een foto hoe een centraalpost functioneerde in de jaren dertig van de twintigste eeuw (bediening, tot stand brengen van een verbinding, bijhouden van de tijd).